<para>&kalzium; jest programem prezentującym układ okresowy pierwiastków chemicznych. Umożliwia on odnalezienie informacji o pierwiastkach i poznanie faktów na temat układu okresowego.</para>
<para>Program &kalzium; udostępnia wszechstronną wiedzę na temat układu okresowego pierwiastków. Dzięki niemu możesz zdobyć cenne informacje o pierwiastkach, a nawet obejrzeć je na zdjęciach. Jest to wolne oprogramowanie na licencji &GNU; Public License. </para>
<para>Możesz wyświetlać układ okresowy pierwiastków w podziale na bloki, grupy, rodziny, właściwości kwasowe, strukturę krystaliczną lub różne stany skupienia materii. Możesz kreślić diagramy dla pewnego zakresu pierwiastków, według takiego kryterium jak gęstość lub masa atomowa. Możesz cofnąć zegar i sprawdzić jakie pierwiastki były znane w danym okresie czasu. Wreszcie, możesz określić masę molekularną cząsteczek. </para>
<para>Tak wygląda &kalzium; przy pierwszym uruchomieniu. Możesz włączyć program na dwa sposoby: wchodząc do menu K->Edukacja i rozrywka->Nauka->&kalzium; lub przez naciśnięcie <keycombo action="simul">&Alt;<keycap>F2</keycap></keycombo> i wprowadzenie w wierszu polecenia <command>kalzium</command>.</para>
<para>Interfejs &kalzium; jest podzielony na pasek boczny po lewej (czerwony, 1) i tabelę (niebieską, 2) zawierającą pierwiastki z układu okresowego. Standardowy pasek menu pozwala określić, co ma być wyświetlane, natomiast pasek stanu wyświetla dane. Możesz ukryć pasek boczny wchodząc do menu <menuchoice> <guimenu>Widok</guimenu> <guimenuitem>Ukryj pasek boczny</guimenuitem> </menuchoice>. </para>
<para>Jeśli naprowadzisz kursor myszy na pierwiastek z układu, pojawi się podpowiedź zawierająca liczbę atomową, masę i zdjęcie pierwiastka (jeśli jest dostępne). Na pasku bocznym, na karcie <guilabel>Ogólne</guilabel> wyświetlą się podstawowe dane o pierwiastku. </para>
<para>Możesz wyłączyć podpowiedzi, wchodząc do menu <menuchoice> <guimenu>Widok</guimenu> <guimenuitem>Ukryj podpowiedzi</guimenuitem> </menuchoice>. </para>
<para>Możesz wybrać różne sposoby wyświetlania układu okresowego: z podziałem na rodziny, na strukturę krystaliczną, w zależności od właściwości kwasowych &etc;. Możesz dokonywać tych zmian, wchodząc do menu <menuchoice> <guimenu>Widok</guimenu> <guimenuitem>Wygląd</guimenuitem> </menuchoice>. </para>
<para>Jeśli chcesz poznać szczegóły na temat określonego pierwiastka, kliknij go w tabeli układu, a otworzy się okno informacyjne. </para>
<para>Możesz konstruować wykresy korzystając z menu <menuchoice> <guimenu>Narzędzia</guimenu> <guimenuitem>Wykres danych</guimenuitem> </menuchoice>. Wybierasz to, co chcesz umieścić na osi Y oraz wskazujesz zakres pierwiastków na osi X. Poniższy zrzut ekranowy przedstawia wykres masy pierwiastków od 1 do 111. </para>
<para>Słowniczek (<menuchoice> <guimenu>Narzędzia</guimenu> <guimenuitem>Słowniczek</guimenuitem> </menuchoice>) wyjaśnia większość najważniejszych pojęć chemicznych i zawiera zdjęcia podstawowych narzędzi wraz z opisem ich działania.</para>
<para>Program &kalzium; jest bardzo łatwy w obsłudze. Został zaprojektowany dla uczniów we wszystkich przedziałach wiekowych, jako mała i szybka baz danych.</para>
<para>Okno informacyjne otwieramy przez kliknięcie lewym przyciskiem myszy na którymkolwiek pierwiastku. Ta operacja jest możliwa w trybie <guilabel>Ogólne</guilabel> lub jeśli pasek boczny jest ukryty. Właśnie tutaj możemy otrzymać informacje o pierwiastku. Dzięki przyciskom na dole okna dialogowego czy też pokrętłu myszy, możesz zmieniać wyświetlany element, bez konieczności zamykania okna.</para>
<para>W menu <guilabel>Ogólne</guilabel> znajdziesz najważniejsze informacje o pierwiastku. W środku znajduje się symbol pierwiastka, a liczba atomowa u góry, po lewej. Dolny lewy róg zawiera nazwę pierwiastka, natomiast dolny prawy pokazuje najważniejsze etapy utleniania. Poniżej znajduje się masa atomowa.</para>
<para>Karta <guilabel>Model atomu</guilabel> wyświetla powłoki atomowe. Każda orbita odpowiada powłoce atomowej, a każdy żółty okrąg przedstawia elektron.</para>
<para>Karta <guilabel>Dane chemiczne</guilabel> zawiera dane o atomach: <guilabel>Strukturę orbitali</guilabel>, oraz <guilabel>gęstość</guilabel>. </para>
<para>W zależności od danych dostępnych w &kalzium;, będziesz mógł zobaczyć różne promienie atomowe pierwiastków. Promień walencyjny, to promień neutralnego atomu pierwiastka w cząsteczce. Może to na przykład być odległość O-H w wodzie. Promień atomowy, to promień elementarnego atomu, np. nie związanego z niczym. Promieniem van der Waalsa określamy odległość między dwoma atomami tego samego rodzaju, w dwóch równych cząsteczkach, np. dwóch atomach węgla w propanie. Ostatni możliwy promień to promień jonowy, towarzyszy mu informacja o ładunku.</para>
<para>Masa pierwiastka to średnia masa ważona wszystkich jego izotopów. </para>
<para>Niektóre pierwiastki zawierają informacje o ich izotopach. <variablelist>
<listitem><para>Procentowy udział atomów danego izotopu w pierwiastku. Często nazywany abundancją lub względną częstością występowania. </para></listitem>
<listitem><para>Wyłącznie w przypadku niestałych izotopów można mówić o czasie połowicznego rozpadu. Tym terminem określamy czas, w którym połowa izotopu rozpada się. </para></listitem>
<listitem><para>Niektóre izotopy, w czasie procesu rozpadu radioaktywnego, emitują promieniowanie cząsteczkowe. Każdy proces rozpadu uwalnia właściwą sobie energię, która jest wymieniana obok trybu rozpadu. </para></listitem>
<para>Karta <guilabel>Różne</guilabel> uzupełnia informacje o bieżącym pierwiastku. Zawiera ona datę odkrycia, występowanie w skorupie ziemskiej, jego średnią masę (masę przypadającą na neutron) oraz pochodzenie nazwy.</para>
<para>Jeśli w &kalzium; znajduje się informacja o emisji widma przez dany pierwiastek, wówczas zostanie to wyświetlone u góry tej strony. Wyświetlana długość fali rośnie od lewej do prawej. Długość fali pomiędzu 380 a 780 nanometrów (nm) ma kolory widocznego widma światła. Np. 550 nm jest koloru zielonego.</para>
<para>Są dwa sposoby powiększenia widma. W suwakach wyświetlonych tuż nad widmem, określona jest pierwsza i ostatnia długość widma. Oprócz tego, możesz trzymać wciśnięty lewy przycisk i przeciągać kursor nad widmem. Odcinek, który &kalzium; powiększy, będzie zaznaczony białą linią. Jak tylko puścisz lewy przycisk, &kalzium; powiększy ten obszar.</para>
<para>Na dole strony znajduje się przycisk <guilabel>Exportuj widmo jako obraz</guilabel>. Dzięki niemu możesz zapisać bieżące spektrum jako plik graficzny.</para>
<para>Aby pomniejszyć obraz o 10%, naciśnij prawy klawisz myszy, gdy kursor jest wewnątrz widma.</para>
<para>Opcja numeracja (nomenklatura) jest sposobem numerowania 18 grup układu okresowego. Możesz zmienić numerację na <guilabel>IUPAC</guilabel>, <guilabel>stary IUPAC</guilabel> lub <guilabel>CAS</guilabel>lub też wyłączyć ją całkowicie.</para>
<para>Następujące opcje w menu <guimenu>Widok</guimenu> <guimenuitem>Numeracja</guimenuitem> mogą być użyte do zmiany pokazanej numeracji: <itemizedlist>
<listitem><para><guimenuitem>Brak numeracji</guimenuitem>: jeśli ta opcja jest aktywna, nie zostanie zastosowana żadna numeracja okresowa.</para></listitem>
<listitem><para><guimenuitem>Pokaż IUPAC</guimenuitem> (domyślnie): <acronym>IUPAC</acronym> to <firstterm>International Union of Pure and Applied Chemistry</firstterm>. Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej określa większość standardów stosowanych przez chemików. Nowy system IUPAC nadaje arabskie liczby od 1 do 18 wszystkim kolumnom. </para></listitem>
<listitem><para><guimenuitem>Pokaż CAS</guimenuitem>: <acronym>CAS</acronym> to <firstterm>Chemical Abstracts Service</firstterm>. W tej klasyfikacji związków chemicznych litery zostały przypisane głównym grupom pierwiastków: (A) - głównej grupie, (B) - pierwiastkom przejściowym. Pomimo tego, że numeracją oficjalną jest <acronym>IUPAC</acronym>, numeracja <acronym>CAS</acronym> jest wciąż stosowana w szkołach i labolatoriach.</para></listitem>
<listitem><para><guimenuitem>Pokaż stary IUPAC</guimenuitem>: w starym systemie IUPAC oznaczano kolumny rzymskimi liczbami, po których następowały litery <quote>A</quote> lub <quote>B</quote>. Kolumny były numerowane w taki sposób, że pierwsze siedem oznaczano od <quote>IA</quote> do <quote>VIIA</quote>, kolumny od 8 do 10 <quote>VIIIA</quote>, kolumny od 11 do 17 oznaczano od <quote>IB</quote> do <quote>VIIB</quote>, a kolumna 18 została oznaczona<quote>VIII</quote>. Z powodu zamieszania, jakie tworzyły systemy stary IUPAC i CAS, IUPAC przyjęło swój nowy system. </para></listitem>
<para>&kalzium; potrafi zademonstrować, gdzie, w relacji do ich okresowego <quote>bloku</quote> i <quote>grupy</quote>, znajdują się dane pierwiastki, a dodatkowo podaje ich właściwości kwasowe i stan skupienia materii (tzn. stały/ciekły/gazowy) w danej temperaturze.</para>
<para>Zestawy kolorów można zmieniać w menu <guimenu>Widok</guimenu> <guimenuitem>Wygląd</guimenuitem>. </para>
<listitem><para><guimenuitem>Brak zestawu kolorów</guimenuitem>: wszystkie pierwiastki są w takim samym kolorze. Możesz zmienić domyślny kolor wybierając <menuchoice><guimenu>Ustawienia</guimenu><guimenuitem>Konfiguruj &kalzium;...</guimenuitem> </menuchoice> i przechodząc do karty <guilabel>Kolory</guilabel>. </para></listitem>
<listitem><para><guimenuitem>Pokaż grupy</guimenuitem>: wyświetla inny kolor dla każdej grupy. Grupa to pionowa kolumna w układzie okresowym pierwiastków. W standardowym układzie okresowym jest 18 grup. Pierwiastki w grupie mają podobną konfigurację walencyjnej powłoki elektronowej i w efekcie podobne własności. </para></listitem>
<listitem><para><guimenuitem>Pokaż bloki</guimenuitem>: wyświetla inny kolor dla każdego bloku. </para></listitem>
<listitem><para><guimenuitem>Pokaż właściwości kwasowe</guimenuitem>: przedstawia każde właściwości kwasowe w innym kolorze. </para></listitem>
<listitem><para><guimenuitem>Pokaż rodzinę</guimenuitem>: przedstawia każdą z dziewięciu rodzin w innym kolorze. </para></listitem>
<listitem><para><guimenuitem>Pokaż strukturę krystaliczną</guimenuitem>: zmienia barwę każdego pierwiastka, w zależności od jego struktury krystalicznej. </para></listitem>
<para>Wyświetlanie gradientowe pokazuje elementy w zależności od własności, które możesz wybrać poniżej i z gradientowym zestawem kolorów. Pierwiastki, dla których brak jest danych, są wyświetlane na szaro.</para>
<para>W słowniczku zawarte są definicje najczęściej używanych narzędzi chemicznych oraz pewne dane naukowe. Po lewej stronie okna znajduje drzewo tematów. Na górze umieszczono terminy chemiczne, a poniżej drugie drzewo narzędzi laboratoryjnych. </para>
<para>Na górze okna znajduje się pasek wyszukiwania - jeśli zaczniemy do niego wprowadzać tekst, drzewa natychmiast zaczną się dostosowywać. Przycisk po lewej stronie paska wyszukiwania przywraca stan początkowy. </para>
<para>Okno dialogowe <guimenuitem>Wykres danych</guimenuitem> pozwala przedstawić niektóre informacje w sposób graficzny. Na osi X wybieramy zakres pierwiastków (od jeden do najwyższego numeru). Dokonujemy tego przy użyciu pól w oknie dialogowym: <guilabel>Pierwszy pierwiastek</guilabel> i <guilabel>Ostatni pierwiastek</guilabel>. Obraz nie zmieni się, dopóki nie naciśniesz przycisku <guibutton>Wykres</guibutton>. </para>
<para>Obliczone równanie ukaże się po prawej stronie okna. Jak widać w pierwszym przykładzie, możliwe jest również określenie wartości jednego lub więcej współczynników - wówczas inne współczynniki zostaną skorygowane. Co więcej, symbole pierwiastków czy ładunki elektryczne mogą się znajdować w nawiasach, co widać w dwóch ostatnich przykładach.</para>
<para>W tym przykładzie, będzie obliczona masa alkoholu etylowego (zwykły alkohol) H<subscript>3</subscript>CH<subscript>2</subscript>OH. W tym celu wprowadź formułę w linii edycyjnej i naciśnij Enter lub kliknij przycisk <guibutton>Oblicz</guibutton>. Wynik obliczenia zostanie wyświetlony poniżej.</para>
<para>Jak widzisz, otrzymasz wiele odpowiedzi. Jedna z nich, na górze okienka, to formuła empiryczna H<subscript>6</subscript>C<subscript>1</subscript>O<subscript>1</subscript>. Na dole okienka znajduje się lista pierwiastków i ich zawartość w danej molekule, a wreszcie, masa molekuły.</para>
<para>Podpowiedź okienka pokaże masy względne pierwiastków w cząsteczce. W tym przykładzie 6 atomów wodoru stanowi jedynie 17,76% masy cząsteczki.</para>
<para>Funkcja linia czasu pozwala poznawać pierwiastki z wybranego okresu. Wspaniale jest obserwować jak układ okresowy zmieniał się wraz z odkrywaniem wciąż nowych pierwiastków. Jeśli przesuniesz suwak w lewo, zawuważysz, że niektóre pierwiastki zniknęły. Pojawią się ponownie, jeśli przesuniesz kursor w prawo. Dodatkowo, liczba będzie się stale zmieniać.</para>
<para>Na pewno zauważysz, że pewne pierwiastki nawet dziś nie są pokazane. Dzieje się tak, ponieważ niektóre z nich nie są jeszcze odkryte, ale ich istnienie jest prognozowane. </para>
<para>W funkcji stan skupienia materii, możesz wybrać temperaturę i zobaczyć stan skupienia każdego pierwiastka w tej temperaturze. Łatwo możesz przedstawić, jak wiele pierwiastków i które, są na przykład ciałami stałymi w danej temperaturze. Dowiesz się, że prawie wszystkie są ciałami stałymi w bardzo niskich temperaturach i że większość jest cieczami i gazami w wysokich temperaturach. </para>
<para>Pokaż/ukryj legendę pozwala na wyświetlenie legendy dla bieżącego schematu (grupy, bloki,właściwości kwasowe). Legenda jest wyświetlana domyślnie, ale jeżeli ją ukryjesz, pozostanie schowana dopóki nie wybierzesz opcji Pokaż. &kalzium; zachowa ustawienia w plikach konfiguracyjnych, więc przy następnym uruchomieniu, powrócisz do ostatnich ustawień. </para>
<para>&kalzium; posiada wiele opcji konfiguracyjnych, do których masz dostęp poprzez menu <menuchoice> <guimenu>Ustawienia</guimenu> <guimenuitem>Konfiguruj &kalzium;...</guimenuitem> </menuchoice>.</para>
<para>Na karcie <guilabel>Jednostki</guilabel> możesz wybrać jednostki. Możesz wybierać pomiędzy domyślną jednostką kJ/mol, a eV. Temperatura jest pokazywana domyślnie w stopniach Kelvina, ale możesz ją pokazać w stopniach Celsjusza, Fahrenheita, Reamura lub Rankina. Ostatnie dwie jednostki są rzadko ostatnio używane, ale wciąż można na nie natrafić. Dodatkowo, pozwala to uświadomić sobie, że temperatura nie jest czymś absolutnym i nie ma znaczenia jakie jednostki są stosowane. </para>
<term><menuchoice><guimenu>Widok</guimenu> <guisubmenu>Wygląd</guisubmenu> <guimenuitem>Gradient</guimenuitem> <guimenuitem>Promień van der Waalsa</guimenuitem> </menuchoice></term>
<listitem><para><action>Wyświetl</action> promień van der Waalsa pierwiastków</para></listitem>
<para>Nie, nigdy. Ale autor zawsze będzie wdzięczny za miły e-mail lub DVD będące <quote>podziękowaniem</quote>. &kalzium; jest na licencji <ulink url="http://www.gnu.org/licenses/licenses.html#GPL">GPL</ulink>, więc nigdy nie będziesz musiał płacić za ten program.</para>
<para>Nie, obecnie nie, ale możesz ściągnąć źródła i stworzyć swoją własną wersję dla &Windows;. Nie powinno to stanowić problememu, gdyż program napisany jest za pomocą biblioteki &Qt; firmy Trolltech. Ale na co Ci &Windows;? Ściągnij najnowszą wersję &Linux-dopelniacz; i korzystaj z pełni jego możliwości.</para>
<para>Samo &kalzium; znajdziesz pod adresem <ulink url="http://edu.kde.org/kalzium">Strona domowa &kalzium;</ulink> jest częścią projektu &kde;-Edu</para>
<para>Listę zmian znajdziesz w pliku <filename>ChangeLog</filename> w dystrybucji &kalzium;.</para>
